Interieur van St.-Jan van Lateranen. Giovanni Paolo Pannini. 1730

De basiliek van Sint-Jan van Lateranen (Basilica di San Giovanni in Laterano) was ooit een heidens Romeins paleis dat, onder keizer Constantijn, in 324 werd in gebrik genomen als een christelijk gebedshuis. Het huidige gebouw dateert van 1589 maar omvat ook oudere gedeelten. Vanaf de 4de was de basiliek, met het bijhorende Lateraanse Paleis, de residentie van de pausen, tot die zich in 1377 voortaan vestigden in het Vatikaan. Maar tot op vandaag is deze basiliek de eigenlijke bisschopskerk gebleven van het bisdom Rome, waarvan de paus bisschop is, en is als zodanig belangrijker dan de Sint-Pietersbasiliek.

De pauselijke basiliek was de thuisbasis van diverse belangrijke relieken (waaronder enkele die de christelijke keizerin Helena, rond 326 uit het H. Land had meegebracht) zoals: de geseling-kolom, bloed en water die vloeiden uit de zij van de gekruisigde Christus, aarde uit het graf van Johannes de Evangelist, de 5 broden en 2 vissen van de wonderbare boordvermenigvuldiging, de stok van Aäron, enz. Een

De Scala Sancta in een apart gebouw van het vroegere Lateraanse pauselijke paleis

De belangrijkste schenking van keizerin Helena aan de Kerk van Rome is (volgens latere vrij ongeloofwaardige legenden) de befaamde "Scala Sancta" (H. Trap), met 28 marmeren treden, die Jezus zou betreden hebben op weg naar de rechtszaal van Pontius Pilatus in Jeuzalem. Naar Zijn voorbeeld hebben pelgrims de eeuwen door, tot op heden, die H. Trap, die zich bevindt in een gebouw aan de overkant van de basiliek, op hun knieën beklommen. De trap leidt naar het "Sancta Sanctorum" (het "Heilige der Heiligen"), de middeleeuwse pauselijke privé-kapel S. Lorenzo in Palatio.

de befaamde Christus-icoon, die veel pelgrims aantrok

In dat "Heilige der Heiligen" werden veel relieken bewaard (waarvan een deel inmiddels naar het Vatikaan is overgebracht), waaronder de beroemde Christus-icoon "Acheiropoieton" (Grieks voor "niet door mensenhanden gemaakt", omdat men dacht dat ze door Goddelijke tussenkomst was tot stand gekomen). In werkelijkheid zou de icoon dateren uit de 5de of 6de eeuw. Ze werd in de loop der tijden herhaaldelijk overschilderd en (soms erbarmelijk) gerestaureerd. In de 12de eeuw werd het grootste deel van de icoon bedekt met een bewerkte zilveren plaat, en is enkel nog het gezicht te zien. Deze kostbare relikwie werd bij speciale gelegenheden in Rome in processie rondgedragen.

Maria de Meerdere

De basiliek van Maria de Meerdere in 1744. G. P. Pannini. Rome, Palazzo Quirinale

De basiliek van Maria de Meerdere (Basilica di Santa Maria Maggiore) op de heuveltop van de Esquilijn-heuvel, werd in 431, onder paus Sixtus III, opgericht ter herinnering aan het Concilie van Efeze in datzelfde jaar, en is daarmee de grootste en oudste kerk in Rome, die aan de H. Maagd is toegewijd. Het gebouw werd later, zowel aan de binnen- als de buitenkant, herhaaldelijk verbouwd en uitgebreid, o.m. de 75 meter hoge romaanse klokketoren klokkentoren (de hoogste van Rome!), het renaissance-plafond en de barokke voorgevel en koepels uit de 18de eeuw. De ionische zuilen uit de oorspronkelijke basilieek bleven bewaard. Ook de mozaieken in het interieur stammen nog uit de originele kerk en zijn daarmee de oudste in hun soort.

Gouden reliekschrijn met fragmenten van de geboortekribbe van Bethlehem

Paus Sixtus III zou in de nieuwe basiliek een "Geboortegrot" hebben laten bouwen, naar het model van de grot in Geboortekerk van Bethlehem. Pelgrims, die terugkeerden van het H. Land, brachten stukken hout mee van de H. Kribbe van Bethlehem, die tot op vandaag worden bewaard in een gouden schrijn in de Bethlehem-crypte.

de icoon "Salus Populi Romani", de oudste Maria-afbeelding in Rome

In de St.-Pauluskapel bevindt zich een icoon van O.L.-Vrouw, die volgens de overlevering, door Lucas de Evangelist werd geschilderd, en waar engelen de laatste hand aan legden. Recente koolstof-14 proeven tonen aan dat het waarschijnlijk gaat om een paneel uit de 1ste eeuw. De icoon draagt vanouds de naam "Salus Populi Romani" ("Heil van het Romeinse Volk"), omdat die ooit de pest buiten de stad zou hebben gehouden. Uit dankbaarheid werd de mirakuleuze icoon elk jaar op het feest van Maria-ten-Hemel-Opneming, op 15 augustus, in processie rondgedragen..

St.-Paulus buiten de Muren

Sint-Paulus buiten de Muren. Pentekening (1748) van Jean Barbault

De basiliek van Sint-Paulus buiten de Muren (Basilica di San Paolo fuori le Mura) werd vanaf 392 gebouwd boven het graf van Paulus, ongeveer 2 km ten zuiden van de stadmuren, aan de Via Ostiensis. Ze was de grootste kerk in de christelijke wereld tot de 16de eeuw, toen de nieuwe St. Pieterbasiliek werd gebouwd. Hier bevond zich het graf van de apostel Paulus, en de kerk was dus een topattractie voor de pelgrims.

Het interieur van de basiliek, voor de brand van 1823. Pentekening (1748) van Jean Barbault

In 1823 werd de basiliek door een verschrikkelijke brand nagenoeg volledig in de as gelegd. De absis en het graf van Paulus bleven gelukkig gespaard. De kerk werd geheel herbouwd in neo-classicistische stijl en ingewijd in 1854. Ze heeft haar oorspronkelijke zuivere basilicavorm behouden, met inbegrip van een atrium.

Het hoofdaltaar, met daaronder een doorkijk voor de graftombe van de apostel Paulus

In juni 2009 maakte paus Benedictus XVI bekend dat archeologisch onderzoek de overlevering bevestigt dat het lichaam van de apostel Paulus onder het hoogaltaar van de basiliek begraven is. Er werd een minuscule opening geboord in de 25 centimeter dikke witmarmeren sarcofaag, die eeuwenlang ongeopend bleef. De kleine beenderfragmenten, die er met een speciale sonde werden uitgehaald, dateren, volgens de C 14-methode, uit de 1ste of 2de eeuw van het christendom. Dit lijkt volgens de paus de unanieme en niet betwiste traditie te bevestigen dat het hier zou gaan om de stoffelijke resten van de apostel Paulus. Historici raakten het er eerder al over eens dat er geen twijfel bestaat dat Paulus Rome bezocht en er – net als Petrus – op bevel van keizer Nero de marteldood stierf rond het jaar 65, en een tijdlang begraven lag in een catacombe.

de St.-Pietersbasiliek

Dwarsdoorsnede van de oorspronkelijke 4de eeuwse basiliek.
(D. Tasselli, 16de eeuws fresco)

De St.-Pietersbasiliek (Basilica di San Pietro) werd, naarmate de Middeleeuwen vorderden, onbetwistbaar de grootste kerk van Rome, en belangrijker dan St.-Jan van Lateranen, waar de pausen tot de 14de eeuw hadden geresideerd. Deze basiliek - dé religieuze en touristische trekpleister bij uitstek in Rome, tot op vandaag - wordt uitgebreid behandeld op een aparte pagina van deze webstek.

De basiliek werd onder keizer Constantijn I gebouwd op de Vaticanum-heuvel, van de apostel én eerste paus Petrus. Het is hoe dan ook duidelijk dat Constantijn voor de bouw van de kerk een belangrijke, al meer dan 150 jaar bestaande christelijke vereringsplek koos. Tot begin 16de eeuw behield de St.-Pieter zijn oorspronkelijke basilica-vorm, de rechthoekige buitenkant, maar het interieur werd eeuwenlang verfraaid met een crypte en diverse altaren en schatkamers, waaronder vanaf de 8ste eeuw de Veronica, die in de 14de eeuw de belangrijkste trekpleister voor pelgrims naar de St. Pieter werd. De kerk was indrukwekkend groot en weelderig, met "5 daken en 4 rijen zuilen, net zo lang als een kruisboog kan schieten", zoals een anonieme 14de eeuwse pelgrim schreef. Op de trappen naar de kerk stonden kraampjes waar men fruit, brood, vris, groten en andere levensmiddelen verkocht en werden diensten geleverd door bijv. een tandarts en een schoenmaker.

Heilig Kruis in Jeruzalem

Deze NW-zijgevel is nog een muur van de eerste 4de eeuwse kerk

De basiliek van het H. Kruis-in-Jeruzalem (Basilica di Santa Croce in Gerusalemme) werd ingewijd omstreeks het jaar 325, om er de vele Passie-relieken in onder te brengen, die de H. Helena, moeder van keizer Constantijn I, had meegebracht van haar bezoek aan het H. Land. De kerk werd gebouwd rondom een kamer van haar prachtig keizerlijke Sessoriaans paleis, die al sinds crica 320 was ingericht als kapel ("Basilica Heleniana"). De vloer van de basiliek was aanvankelijk bedekt met aarde van de kalvarieberg in Jeruzalem, vandaar de naam van de basiliek. Halfweg de 12de eeuw werd het in verval geraakte bouwwerk gerestaureerd in romaanse stijl. In de 18de eeuw was er een nieuwe grondige herbouwing, die de kerk haar huidig laat-barokke uitzicht geeft.

De kapel, waarin de kostbare collectie relieken wordt bewaard

Het bezoek aan deze kerk was voor de pelgrims belangrijk, omdat ze er een rijke collectie relieken (de echtheid van de meeste wordt betwist) konden vereren in verband met het lijden en de dood van Jezus. Die bevonden zich in de H. Helena-kapel, die in de Middeleeuwen zo heilig werd beschouwd dat de toegang werd ontzegd aan vrouwen!

De relieken worden nu bewaard in een kapel "Sancta Sanctorum", ("Cappella delle Reliquie"), gebouwd tussen 1930 en 1952. De verzameling relikwieën omvat:

• een niet volledige spijker van het kruis (mogelijk authentiek, want slechts 2 spijkers werden door de H. Helena naar Constantinpel gestuurd)
• 3 stukken hout van het kruis (mogelijk authentiek). Een veel groter stuk van het kruis werd door paus Urbanus VIII in 1629 naar de St.-Pietersbasiliek overgebracht, en bewaard bij het beeld van de H. Helena, bij het hoofdaltaar.
• 2 doornen afkomstig uit de doornenkroon (niet echt)
• de dwarsbalk van het kruis van de berouwvolle boosdoener die, samen met Jezus werd gekruisigd op Golgotha
• een apart schrijn met stukjes van de geselkolom, het graf van Jezus en de geboortekribbe.
• een beentje van de wijsvinger van de H. Thomas, dezelfde waamee hij "ongelovig" de wonden van de verrezen Christus aanraakte.
• fragmenten van de geboortegrot van Bethlehem.

Het wellicht authentieke houten bord met INRI-opschrift van Jezus' kruis

Een aparte vermelding verdient onbetwistbaar een deel van het - vermoedelijk originele - houten bord met het opschrift ("Titulus Crucis") I.N.R.I., dat prijkte bovenaan het kruis van Jezus. Volgens recent wetenschappelijk onderzoek zou dat bord best echt kunnen zijn. Zo'n bord staat overegens tot op vandaag op kruisbeelden en schilderijen afgebeeld, boven het hoofd van Jezus! De letters I.N.R.I. zijn de afkorting van de Latijnse woorden: "Iesus Nazarenus Rex Judaeorum", "Jezus de Nazoreeër, Koning der Joden" (Joh 19,19). De 4 evangelisten vermelden dat Pontius Pilatus een bord liet aanbrengen op het kruis van jezus, met dit opschrift in de 3 hoofdtalen van toen: het Hebreeuws, het Grieks en het Latijn. Het bewaard gebleven fragment van het kruisbord toont het woord "Nazoreeër" in die 3 talen.

St.-Laurens buiten de Muren

6de eeuwse mozaïeken op de tromfboog tussen het schip en het koor

De basiliek van Sint-Laurens buiten de Muren (Basilica di San Lorenzo fuori le Mura) is toegewijd aan een 3de eeuwse Romeinse christelijke diaken Laurentius, die - onder het wreedaardig bewind van keizer Decius - de marteldood stierf, door roostering boven een vuur. De kerk werd, volgens de overlevering, gebouwd door de eerste christelijke Romeinse keizer Constantijn de Grote, op de plaats waar de H. Laurens de marteldood stierf, bij de thermen van de Olympia aan de Via Tiburtina, en wiens graf werd gelokaliseerd in de catacomben van de Campo Verano. Voor de H. Laurens - die de patroonheilige werd van de héle stad Rome - liet paus Sixtus III (432-440) op diezelfde plek een grotere basiliek optrekken. die vanaf de late Middeleeuwen meermaals werd verbouwd en gerestaureerd, ook nog na een zwaar bombardement in 1943.

De steen met bloedvlekken, waarop St.-Laurentius na zijn marteldood werd neergelegd

De basiliek werd pas - als laatste - door de paus in het H. Jaar 1575 officiëel toegevoegd aan de lijst van 7 verplichte bedevaartskerken in Rome. In een van de binnenmuren is de steen ingemetseld waarop, volgens de christelijke traditie, het lichaam van de H. Laurens werd neergelegd, na diens marteldood. Onder het hoofdaltaar van de basiliek bevindt zich ook nog een schrijn met daarin relieken van de heilige.

St.-Sebastiaan buiten de Muren

De basiliek St.-Sebastiaan buiten de Muren. Ets van G. B. Piranesi, midden 18de eeuw.

De Basiliek van Sint-Sebastiaan buiten de Muren (Basilica di San Sebastiano fuori le Mura) ligt aan de Via Appia, buiten het huidige stadscentrum en buiten de oude stadsmuur van Aurelius. De basiliek werd in de eerste helft van de 4de eeuw gebouwd onder keizer Constantijn de Grote gebouwd en oorspronkelijk gewijd aan de heilige apostelen en martelaren Petrus en Paulus, wiens stoffelijke resten, tijdens de vervolging van keizer Valerianus in 258, tijdelijk in de catacombe eronder begraven lagen. Zij heette toen Apostelbasiliek ("Basilica Apostolorum"). Op de plek waar zij gebouwd werd stond op de vloer een inscriptie die "ad catacumbas" luidde. Daar is later het woord catacomben van afgeleid.

Beeld van de martelaar, onder het altaar van een zijkapel, door de 17de eeuwse
barok-beeldhouwer Antonio Giorgetti (naar ontwerp van de befaamde G. Bernini)