oudste voorstelling van het klooster en de scholen in Moorslede (1840)

wat voorafging...

1775 - Philippus-Benedictus Petyt, de pastoor van Moorslede (tussen 1757 en 1780), beslist om een parochiale "Sondagh Schole" op te richten, en krijgt hierbij de vrijwillige hulp van 3 "godvruchtige juffrouwen".

notariële akte van de fondatie voor de zondagsschool in Moorslede (18/9/1777)

Pastoor Petyt laat de officiële akte van fondatie schrijven bij een notaris en deponeert zijn schenkingen van in totaal 500 ponden grote bij de Paters Dominicanen in Ieper. De jaarlijkse 3% rente (= 15 ponden grote) zal worden aangewend om met Kerstmis "Cleederen, lijnwaet, Coussen, hoeden, mutsen ende boucken" te kopen voor de arme kinderen.

slotparagraaf van het testament van pastoor Petyt, met zijn handtekening
en die van o.m. onderpastoor Dumortier

1780 - In zijn testament bekrachtigt pastoor Petyt zijn fondatie van 1777 én voegt daar nog eens 300 ponden grote aan toe plus een door hem aangekocht stuk grond, vlakbij het kerkplein. Bij zijn dood heeft pastoor Petyt dus in totaal 993 ponden grote en 17 schellingen bij elkaar gespaard. Daarvan zal later 500 ponden grote verloren gaan, wanneer de Franse Revolutionaire bezetter in 1797 het Dominicanenklooster in Ieper opheft en alle (ook financiële) bezittingen in beslag neemt.

tegen de koorgevel van de Moorsleedse kerk staat deze
grafsteen (de enige die WO I overleefde!) van pastoor Maddens

1782 - De volgende Moorsleedse pastoor Carolus-Ignatius Maddens (van 1780 tot 1793) laat vlakbij het kerkplein een "Armenschool" optrekken, met aalmoezen van begoede parochianen. Dit "huis tot onderwijs der arme kindren van beide geslachten", onder de bescherming van de H. Vincentius a Paulo, bestaat uit 2 klaslokalen, door een gang gescheiden van een keuken en een eetkamer.

cijnsbrief voor de grond van de Armenschool (28 november 1782)

Het schoolgebouwtje staat op een stuk cijnsgrond met een oppervlakte van 39are 62ca, die ter beschikking is gesteld door graaf Joseph de Croix, Heer van Dadizele en Moorslede. Elk jaar moet hem een pacht worden betaald van 26 Parijse ponden. Het domein grenst ten noorden aan het kerkplein, ten westen aan de Dadizelestraat, ten zuiden aan de Ieperstraat en ten oosten aan een voetweg nr 70 (met aan de overkant de omwalde pastorie en bijhorende tuin).

1783 - Pastoor Maddens stelt vier welwillende godvruchtige "schooljuffrouwen" aan, die elke weekdag gratis een paar uren les geven aan de arme kinderen, maar die niet verbonden zijn aan de armenschool en evenmin gebonden door kloostergeloften. Terzelfdertijd kijkt hij uit naar een "honkvaste juffrouw" die de nieuwe school voltijds kan besturen.

Moorslede in 1813 (tekening van Seraphin Vermote)

1785 - Pastoor Maddens verzoekt de 33-jarige Zr. Carolina Verhelst, afkomstig uit Dadizele, om de leiding van de gemeenschap van zijn parochiale school te aanvaarden. Op bevel van de Oostenrijkse keizer Jozef II was Zr. Carolina, 2 jaar voordien, op 26 juni 1783, samen met 14 medezusters verdreven uit het klooster van Ten Bunderen-Coninkcxdaele in de Rijselstraat in Ieper. Sindsdien verbleef ze, samen met 4 andere zusters, o.w. priorin Agnes De Wilde, in een huisje in de Ieperse Boterstraat. Zr. Caroline gaat in op de vraag van pastoor Maddens. En zo keren de Bundernonnen, na bijna 2 eeuwen in Ieper, terug naar Moorslede.

hoe komt pastoor Maddens bij Zr Carolina Verhelst terecht?

Van pastoor Maddens bleef geen afbeelding bewaard, wél dit handschrift (26 mei 1789)

Het antwoord op deze vraag is misschien héél simpel. Zowel pastoor Maddens als Zr Carolina Verhelst zijn allebei afkomstig van het vlakbij gelegen Dadizele. Het is bijgevolg helemaal niet uitgesloten dat Maddens via de familie Verhelst, die een herenboerderij heeft bij het centrum van Dadizele, op de hoogte is van het het trieste lot van de Bunderzusters in het algemeen, en van hun dochter in het bijzonder. Dat Zr. Carolina een korte tijd school had gehouden voor arme soldatenkinderen, om alsnog aan de suppressie te ontsnappen, strekt ongetwijfeld tot aanbeveling.

de Ieperse kanunnik Joannes Van Roo (ets, 18de eeuw),
de redder van de Zusters van Ten Bunderen in 1785?

Volgens Zr Marie-Paul Barbaix, in haar boek "Zeven eeuwen Ten Bunderen" (1971) heeft de Ieperse kanunnik Joannes Van Roo hoogst waarschijnlijk een sleutelrol gespeeld bij de zoektocht van pastoor Maddens. Jammer genoeg bestaan er geen schriftelijk dokumenten als sluitend bewijsstuk. Een aantal historische omstandigheden wijzen echter steevast allemaal in zijn richting.

Wie was Joannes Van Roo (Oostduinkerke,1716 - Ieper, 1797) eigenlijk? Zonder twijfel de meest invloedrijke geestelijke in het bisdom Ieper, in de 2de helft van de 18de eeuw. Hij was de belangrijkste medewerker en persoonlijke raadgever van Mgr Felix Josephus de Wavrans (1762-1784), benoemd door Franse koning Lodewijk XIV. Omdat de bisschop chronisch ziek was, een vrij mondain leven leidde en het als fransman moeilijk had om met zijn Vlaamse diocesanen in contact te komen, had Van Roo het feitelijke beheer van het bisdom Ieper in handen. Van Roo stond bekend om zijn grote inzet voor de armen, naar zijn grote voorbeeld St.-Vincentius a Paulo. Hij ging zelfs op retraite in het klooster van de Lazaristen in Parijs, waar het gebalsemd lichaam van deze heilige ligt opgebaard in een glazen sarcofaag. Geen wonder dat Van Roo zijn hele leven nauw betrokken was bij de oprichting van tal van armenscholen.

• In een biografie uit die tijd van B.-H. De Pauw over het "Leven van den zeer eerbiedweerdigen heer Joannes Bartholomaeus Van Roo"! wordt nadrukkelijk de armenschool van Moorslede vermeld "van welkers stichting hij of den ingeever of den aanporder is geweest". Niet toevallig schrijft Van Roo ook mee de regel van de congregatie Zusters van St. Vincentius a Paulo, opgericht door zijn vriend Petrus Valcke (1708-1787), pastoor van Rumbeke en later tevens deken van Roeselare. Hij is de geestelijke leider van die zusters en geeft zelfs een soort van noviciaatsopleiding aan een drietal van hen. Het is haast vanzelfsprekend dat pastoor Maddens van Moorslede deskundig advies inwint bij Van Roo, dé schoolspecialist van het bisdom, en dat die hem de naam van Zr Carolina Verhelst heeft ingefluisterd. Of misschien is Maddens via zijn Rumbeekse ambtgenoot Valcke gaan aankloppen bij kanunnik Van Roo...
  
  de H. Vincentius a Paulo

• Pastoor Maddens en kanunnik Van Roo zijn lang geen vreemden voor mekaar. Ze kennen mekaar al van de tijd toen ze theologie studeerden in Leuven. Maddens is nadien enkele jaren professor aan het Groot Seminarie in Ieper, waar Van Roo vice-president is! In die functie moet Van Roo ongetwijfeld Carolus Verhelst, de broer van Zr Carolina en latere pastoor van Moorslede, hebben gekend, die er van 1780 tot 1786 seminarist was. Misschien heeft seminarist Carolus Verhelst wel een woordje ten beste gesproken bij vice-president Van Roo ten gunste van zijn zus...
  
  Abdij-Ter-Nieuwe-Plant (12) van de Roesbrugge-Dames in Ieper en de St. Nicolaaskerk (5)
  in de Boterstraat (Sanderus, "Flandria Illustrata"), Blaeu, 1649

• Van Roo is 36 jaar lang directeur van de abdij O.L.V-ter-Nieuwe-Plant, van de Roesbrugge-Dames in Ieper, vanaf 1761 tot zijn dood in 1797. Een van de zusters in dat klooster is Marie-Anna Verhelst (geprofest in 1778), een zus van Zr Carolina! Zij moet zonder enige twijfel met haar geestelijke directeur Van Roo hebben gepraat over de uitdrijving van de Bunderzusters en over de sombere toekomst van haar zus.

• De zusters van Ten Bunderen-Coninckxdaele in de Rijselsestraat zijn geen onbekenden voor Van Roo, ook niet voor ze uit hun klooster worden verdreven in 1783. Tijdens verbouwingen in het Groot Seminarie (1755-57) worden de seminaristen naar de kapel van Coninkxdaele gestuurd om er hun geestelijke oefeningen en plechtigheden te houden. In die periode is de president Proventier van het Groot Seminarie - een boezemvriend Van Roo - tevens de directeur van de Bundernonnen!

• Als vicaris-generaal leidt Van Roo, namens het bisdom, hoogst persoonlijk de ondervraging voor de "Cleedinge" en de "Profes" van enkele zusters in het klooster van Coninckxdaele. Enkele stukken met de vragen en antwoorden uit de jaren 1762, 1763 en 1779, door hem mede ondertekend, zijn in het archief bewaard gebleven.
  
  het voormalig Coninckxdaele-klooster omstreeks 1900
  (foto van voor de verwoesting tijdens WO I)

• Kanunnik Van Roo is ook perfect op de hoogte van de verdrijving van de zusters uit Coninckxdaele.
  1. Naar alle waarschijnlijkheid is de (Nederlandstalige) "afscheidsbrief" (9 juni 1783) van bisschop de Wavrans aan de zusters van alle kloostergemeenschappen, afgeschaft door keizer Jozef II van Oostenrijk, van zijn hand.
  2. De groep van 5 verdreven zusters in de Boterstraat (waartoe Zr Carolina Verhelst behoorde) vraagt en krijgt de toestemming om elke dag de mis bij te wonen in de kerk van de Roesbrugge-Dames, opgedragen door de klooster-directeur... Van Roo! En het is dezelfde Van Roo die hen aanraadt om zich te niet verzetten tegen de noodlottige politieke beslissing van het Oostenrijks bewind, maar hierin Gods wil te zien.
     
     Clara van Zuytpeene Lamotte

  3. het opgeheven Coninckxdaele-klooster is door het Oostenrijks Bewind in 1784 overgedragen aan de "Maria Schoole", in de volksmond de "Lamotteschool", naar de naam van haar stichteres Clara van Zuytpeene Lamotte. Die armenschool was in 1752 gesticht aan de huidige Vismarkt, met de actieve steun van... alweer Van Roo, die weet heeft van de verhuizing naar het huis Coninckxdaele in de Iepersestraat.

een nieuw begin

vermelding van intrede en kleding in Ieper van Zr. Carolina Verhelst (1772)
door priorin Agnes De Wilde in haar "Jaer-Boek" (1783).

1785 - Twee jaar na de afschaffing van haar klooster ten Bunderen-Coninckxdaele trekt Zr. Carolina Verhelst vanuit Ieper helemaal alléén met haar schamele bezittingen naar Moorslede. Ze is enkel in het bezit van

• het certificaat (26 juni 1783) van haar recht op pensioen van 50 ponden grote, jaarlijks uitgekeerd door de Religiekas in Brussel.
• de herderlijke brief (9 juni 1783) van de Ieperse bisschop Felix de Wavrans, geadresseerd aan alle bewoners van de kloosters, opgeheven door keizer Jozef II.
• een uittreksel van haar doopakte (Dadizele, 30 december 1751)
• een kopie van haar kloostergeloften (8 januari 1777).

1786 - Zr. Carolina Verhelst en de 3 godvruchtige juffrouwen van de Zondagsschool (Maria-Joanna Caron, Marie Agnes Lanssen uit Ardooie en Regina Constantia Lesage uit Dadizele) onderwijzen de kinderen (90 in 1787!) in de "Kristelijke leering" (= catechismus), lezen, schrijven en vlasgaren spinnen. De groep krijgt versterking van de 40-jarige Barbara Theresia Ostyn, afkomstig uit haar geboorteplaats Dadizele. Het is niet uitgesloten dat de jonge Carolina deze ervaren schooljuffrouw en dorpsgenote zélf heeft gezocht. Deze groep van 4 schoolmeesteressen rond Zr. Carolina Verhelst evolueert langzaam maar zeker in de richting van een soort embryonale klooster-communauteit.

1787 - Reeds na een jaar wordt naast de armenschool een gebouw met 2 verdiepingen opgetrokken, met beneden bijkomende klaslokalen en boven een slaap- en bidplaats voor de 5 juffrouwen.

1793 - Op haar verzoek legt pastoor Maddens de prille religieuze gemeenschap van de armenschool een aangepaste "Levens Regel" op, die niet is geïnspireerd door de H. Augustinus (waaraan Zr. Carolina eeuwige trouw had beloofd), maar baadt in de spiritualiteit van de zeer populaire H. Vincentius a Paulo. Men kan spreken van een soort van "parochiale religieuze congregatie", onder de leiding van de plaatselijke pastoor. Bij het overlijden van pastoor Maddens op 4 mei 1793 zijn er 5 zusters verbonden aan de armenschool.

de pastorie van Moorslede zoals ze er in de 19de eeuw uitzag