Panoramakaart van Rijsel, waar de zusters 9 jaren in verbanning leefden (Petrus Kaerius, 1622)

1578 - Op 1 oktober veroveren de Malcontenten (= pro-Spaanse katholieke edelen uit de Franstalige provincies van de Nederlanden: Artois, Henegouwen, Namen en Luxemburg) de stad Menen, die bezet is door Schotse huursoldaten. Deze staan in dienst van de de calvinistische Nederlandse Staten, die alle kleine steden in de Westhoek in handen hebben. De inname van Menen leidt meteen tot een nieuwe uitbarsting van geweld. De verjaagde Schotse militairen koelen hun woede door brandstichting, vernieling en plundering van kerken en kloosters in de brede omgeving. Om te ontsnappen aan de baldadigheden ontvluchten de 7 zusters voor een tweede maal én voorgoed hun geliefde Ten Bunderen. Wat nog overblijft van het aloude klooster en van het gasthuis Ten Bunderen gaat in de vlammen op.

Rijsel

Een pijtje duidt het klooster aan van de "Soeurs Noires", waar de zusters 9 jaren
in verbanning leefden(kaart van Rijsel, Le Rouge, 18de eeuw)

ligging van het klooster op een meer gedetailleerde kaart van Rijsel (Henri Friex, 1744)

klooster van de "Soeurs Noires" op de hoek van de "Rue des Fleurs" en de
"Rue des Soeurs Noires". (Kaart, 1820)

Een deel van de communauteit (priores Joanna Wemaers met zeker 2, allicht 4 zusters) trekt naar het klooster van de Augustinessen ("Swarte Susters") in Rijsel, gelegen aan de "Rue des Soeurs Noires" (later "Rue des Ensacquiées", en nog later "Rue des Fleurs" genoemd ), een straat die verdween door de aanleg van de huidige "Boulevard Carnot". De zwarte zusters in Rijsel werden door het volk "Soeurs Ensacquiées" ("zakkendraagsters") genoemd.

ziekenzorg is de hoofdbezigheid van de zusters in Rijsel

We mogen veronderstellen dat de Bunderzusters er werken in het hospitaal van de Zwartzusters, en daarnaast ook zieken, bejaarden en stervenden verzorgen aan huis, om zo te voorzien in hun levensonderhoud.

St.-Omaars

situering met rode stip van het Zwartzuster-klooster in Sint-Omaars
(kaart van H. Braun & F. Hogenberg, 1598)

Zwartzuster in Vlaanderen, inclusief Frans-Vlaanderen
o.m. Rijsel en St.-Omaars (P. Hélyot, ets, 1714)

De 2 overige zusters weten de ontsnappen richting St.-Omaars (het huidige St.-Omer in Frans-Vlaanderen) door zich te verstoppen op een kar onder een vracht hout. Ze belanden er hoogst waarschijnlijk in het klooster van de "Soeurs Noires". Deze Zwartzusters behoren vanaf de 14de tot de 17de eeuw eeuw tot de Derde Orde van de H. Franciscus. Ze verzorgen zieken en pestlijders, en allicht hebben ook hier de gevluchte zusters van ten Bunderen aan ziekenzorg gedaan om aan de kost te komen.

situering van het Zwartzusters-klooster in de huidige "Rue des Conceptionnistes"

Het klooster - dat vanaf de Franse Revolutie (eind 18de eeuw) achtereenvolgens zal dienst doen als kazerne en als militair hospitaal Saint-Charles, en in 1931 helemaal verdwijnt - is gelegen in de Lombaardstraat (de huidige "Rue des Conceptionnistes"), ter hoogte van de "Parking Saint-Charles". Het is niet te achterhalen hoelang beide zusters daar blijven en of ze nadien (en zo ja, wanneer?) hun medezusters in Rijsel vervoegden.

zicht op de stad Sint-Omaars in 1602

1579 - De Prins van Oranje kondigde een "modus vivendi" af, waarin hij o.m. aan de magistraten liet weten dat de geestelijke personen in het bezit moesten worden gesteld van hun kerken, kloosters, huizen, goederen en renten, uitgezonderd de kerken die door de biddende orden waren verlaten én ook de roerende goederen in de kloosters. Omdat het gasthuis ten Bunderen met zijn eigendommen viel onder de categorie van "beroofde kloosters", stuurden de zusters in 1580 vanuit Rijsel aan de magistraat een verklaring van hun - bijna niets opbrengende! - onroerende goederen. Ze eindigden hun schrijven met een bescheiden bede "om aelmoese uyt gratie" ("Jaer-boek", 1783). Daarnaast zonden ze ook naar het bisdom Ieper een "verclaring der goederen in thien artikelen".

1581 - Priores Joanna Wemaers overleed in Rijsel en werd opgevolgd door Louise van Dixmuyde. Maar de nieuwe priores stierf al het daaropvolgende jaar en werd in 1583 opgevolgd door Helena de Maliets (+ Ieper, 1598), die in de kleine gemeenschap van St.-Omaars verbleef.

de politieke evolutie in Vlaanderen "Leo Belgicus", symbool van de 17 Provinciën der Nederlanden. (kaart van C.J. Visscher, 1650) Bij de vlucht van de zusters van ten Bunderen naar Rijsel en naar St.-Omaars hebben de Calvinisten (ook Geuzen of Hugenoten genoemd) feitelijk de macht in grote delen van de Zuidelijke Nederlanden. Hun verzet tegen de Spaanse overheerser wordt geleid door Willem van Oranje. Maar Spanje kan rekenen op de militaire steun van de zogeheten "Malcontenten", dat zijn edellieden uit Artois, Luxemburg, Namen en Henegouwen, die de Franstalige provincies van de Nederlanden vormen. Zij nemen in onze streken een groot aantal kleinere steden in zoals Mesen, Wervik, Boezinge, Roeselare, Meulebeke, Tielt en Menen, maar hun aanval op het Calvinisten-bolwerk Ieper mislukt. strijd tussen pro-Spaanse Malcontenten en Geuzentroepen In 1579 kunnen Schotse en andere protestantse huurlingen Menen, Wervik, Komen, Boezinge, Roeselare en Mesen heroveren. Van daaruit maken ze de hele streek onveilig en steken o.m. de kerken van Moorslede, Nonnenbosschen, Zonnebeke en Vlamertinge in brand. De streek is in 1580 opnieuw helemaal in handen van de calvinistische Republiek van Willem van Oranje, tot 1585. Alexander Farnese, hertog van Parma, door de Spaanse koning Filips II met verse troepen naar de Nederlanden gestuurd om de opstand te bestrijden, behaalt in 1578 een verpletterende overwinning op het Oranje-gezinde leger in de Slag bij Gembloers. Hij volgt de landvoogd Don Juan van Oostenrijk op, die is overleden aan tyfus. de Nederlanden na de Unie van Utrecht en Atrecht (1579) 1579 - De katholieke zuidelijkste gewesten, Artesië en Henegouwen en de Franstalige Vlaamse stad Dowaai, ondertekenen de Unie van Atrecht, waarin zij zich weer onder het gezag van de Spaanse koning Filips II scharen en de landvoogd Alexander Farnese erkennen. Op hun beurt tekenen de noordelijke gewesten Gelderland, Holland, Zeeland, Utrecht en de Ommelanden een eigen verdrag: de Unie van Utrecht. In de daaropvolgende maanden sluiten ook de andere noordelijke provincies zich hierbij aan. Willem van Oranje verleent, na lang aarzelen, zijn steun aan deze Unie, die de feitelijke start betekent van de noordelijke Republiek der 7 Verenigde Provinciën, los van Spanje. Ook in tal van Vlaamse en Brabantse steden, zoals Ieper, Oostende, Gent, Brussel en Antwerpen, grijpt de calvinistische burgerij de macht. De nieuwe politieke en geestelijke leiders in deze Zuid-Nederlandse calvinistische "republieken"zijn overwegend mensen die uit de vluchtelingenkerken zijn teruggekeerd. Met de Unie van Atrecht en de Unie van Utrecht gaan Noord- en Zuid-Nederland voortaan elk hun eigen weg. De oude groot-Nederlandse droom van Willem van Oranje van één land, met één landheer en met religievrijheid, blijkt te hoog gegrepen. prins Willem van Oranje De zusters blijven, ook na hun vlucht naar Frankrijk, in het bezit van hun eigendommen. Prins Willem van Oranje, die vanaf 1576 vrijwel de hele Zuidelijke Nederlanden controleert, kondigt in 1579 een "modus vivendi" af. Hij laat de magistraten weten "dat de beroofde geestelijken en religieuzen weer in het bezit moeten worden gesteld van hun kerken, kloosters en huizen, roerende en onroerende goederen en renten". De Bunderzusters in ballingschap worden hiervan op de hoogte gebracht en gevraagd om een "declaratie" te maken van hun overgebleven (vooral onroerende) goederen. In 1580 sturen ze een "verclaring der goederen in thien artikelen" (= inventaris) zowel naar de magistraat (in Moorslede of in Roeselare?) als naar het bisdom Ieper. Alexander Farnese, die Vlaanderen verovert op de "Geuzen" 1580 - Maar de religievrede is geen lang leven beschoren. Verscheidene vredesonderhandelingen met Madrid lopen op niets uit. Koning Filips II wil onder geen beding vrijheid van godsdienst toestaan. De Spaanse landvoogd Alexander Farnese, een bijzonder kundige strateeg, herovert zuidelijk Vlaanderen, waaronder de steden Kortrijk, Doornik, Belle, Duinkerken, Nieuwpoort, Menen, Veurne, Diksmuide, St-Winoksbergen en Aalst. 1584-85 - Farnese onderwerpt vervolgens enkele grote Vlaamse steden. Eerst Ieper, na een 9 maanden durende belegering en uithongering van de bevolking. Daarna volgen Brugge en Gent, en de zuid-Brabantse steden Brussel en Mechelen. de val van Antwerpen, het laatste protestantse bolwerk in de Zuidelijke Nederlanden (1585) Vooral de val van Antwerpen in 1585 bezegelt de territoriale scheiding van de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden. Het Vlaamse "Geuzenrijk" spat als een zeepbel uiteen. Er volgt een immense uittocht van naar schatting 150.000 (protestantse) vlamingen, vooral kooplui en intellectuelen, naar het "vrije" Noorden, waar zij en hun nakomelingen in grote mate zullen bijdragen tot een ongekende bloei van de Noordelijke Republiek der Nederlanden, die zich in de 17de "Gouden Eeuw" ontwikkelt tot een wereldmacht op economisch, commerciëel, maritiem, wetenschappelijk en cultureel gebied. de definitieve splitsing van Noord- en Zuid-Nederland op de Vrede van Munster (1648) 1586 - De succesrijke militaire campagne van de Spanjaarden valt stil door de gebrekkige toevoer van middelen, door muiterij van de slecht betaalde troepen en vooral door de terugtrekking van de uitmuntende veldheer Farnese (die in 1592 zal overlijden). De scheiding tussen Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden is nu een territoriaal feit, met een grens die ongeveer overeenkomt met de huidige tussen Nederland en België. Het Noorden wordt de Republiek der Verenigde Provinciën, die zich voortaan vrij kan ontwikkelen en internationaal zal worden erkend als een onafhankelijke staat door de Vrede van Münster in 1648, die meteen een punt zet achter de Tachtigjarige Oorlog. de Republiek der 7 Verenigde Provinciën De Zuidelijke Nederlanden zijn opnieuw helemaal een wingewest van Spanje: "Vlaanderen was overwonnen en stierf, en alle Geuzen waren uitgeroeid, amen en uit" (Louis Paul Boon). Het katholicisme blijft de de enige toegestane godsdienst in Vlaanderen. De zusters van ten Bunderen in ballingschap kunnen in 1587 opgelucht terugkeren, helaas niet meer naar hun oude klooster in Moorslede, maar naar een huis binnen de beschuttende wallen van de stad Ieper. de Zuidelijke Nederlanden in 1588, na de veroveringstocht van A. Farnese, hertog van Parma