|
|
 kaart van Congo nu 1960 - Koning Boudewijn draagt op 30 juni in Leopoldstad plechtig de soevereiniteit over aan de Republiek Congo, waardoor een einde komt aan 75 jaar koloniale overheersing... en een periode wordt ingeluid van 5 jaar van extreme politieke onrust, anarchie, rebellie, wandaden door muitende soldaten en burgeroorlog. De blanken moeten het ontgelden, en de frustraties over het paternalistisch bewind van de Belgen worden eveneens afgereageerd op de missionarissen. Naar schatting 200 buitenlandse priesters, broeders en zusters worden omgebracht tijdens de troebelen. Vele zendelingen worden gedwongen of vrijwillig geëvacueerd en keren tijdelijk of voorgoed terug naar het moederland. 1965 - Na een militaire staatsgreep roept de stafchef van het leger Joseph Mobutu zich uit tot president. Het begin van een dictatuur die 30 jaar zal duren. Tal van missionarissen keren terug naar Congo. Het katholiek onderwijs blijft floreren en controleert het gros van de lagere scholen, nl 95,8% van het totale aantal leerlingen in het basisonderwijs!  gezondheidscentrum in een Congolees dorp (foto: Caritas International-België) De RK-Kerk beheert bovendien 60% van de totale medische infrastuctuur. Met zijn 59 klinieken, 31 hospitalen, 391 materniteiten, 3.881 brousse-dispensaria, 86 leprozerijen, 8 sanatoria en 4 psychiatrische klinieken is Congo op geneeskundig gebied het best uitgerust van alle Afrikaanse landen. 1967 - De nieuwe revolutionaire grondwet van president Mobutu bepaalt in artikel 10: "Iedereen heeft het recht op vrijheid van denken, geweten en religie. Er is geen staatsreligie in de republiek. Iedereen heeft het recht om zijn religie of overtuigingen te uiten, alleen of in groep, publiek of privé, door liturgie, onderricht, riten uitoefenen en het leiden van een religieus leven, op voorwaarde dat geen inbreuk wordt gepleegd op de openbare orde of de goede zeden... privé-scholen kunnen worden geopend als ze voldoen aan de wettelijke vereisten". 1970 - Aanvankelijk verwelkomt de RK-hiërarchie het Mobutu-regiem. Maar de president probeert de macht van de kerk terug te schroeven. Hij richt de eenheidspartij "Mouvement Populaire de la Révolution" (MPR) op, de hoogste instelling van het land, waaraan ook de kerken zijn onderworpen. Dat leidt tot de eerste spanningen tussen Kerk en Staat, die gedurende de jaren '70 steeds verder zullen escaleren tot een open conflict. Kardinaal Joseph Malula - sinds 1964 leider van de kerk in de Congolese Republiek - levert bij tal van gelegenheden verkapte en soms openlijke kritiek op de "dictatoriale tendenzen" van het Mobutu-bewind, o.m. tijdens een mis, waarin de 10de verjaardag wordt gevierd van de onafhankelijkheid.  de katholieke Universiteit van Lovanium. Geannexeerd in 1971, teruggegeven in 1981 1971 - De MPR-doctrine wordt de officiele ideologie van het regiem. De leuze "retour à l'authenticité", houdt een verwerping in van alle buitenlandse culturele ideologieën. Religieus bekeken is het de terugkeer naar de verering van de voorouders en een vergoddelijking van Mobutu (zélf een praktiserend katholiek!!) als "Vader van de Natie", "Nationale Held", "Opperste Gids van de Zairesche Revolutie". Hiermee verbonden is de afkondiging van de seculiere lekenstaat, die een strenge scheiding van kerk en staat inhoudt en een stopzetting van alle privilegies aan niet-Zaïresche godsdiensten. Christelijke namen worden verbannen en vervangen door authentiek Zaïresche. De 3 nationale universiteiten (inclusief de katholieke unief van Lovanium) worden opgeheven en vervangen door de eengemaakte "Nationale Universiteit van Zaïre". Een nieuwe grondwet, die van kracht wordt op 31 december, garandeert in artikel 2 de vrijheid van godsdienst in Zaïre, maar openbare eredienst en openbaar onderwijs of prediking mogen alleen worden gehouden resp. gegeven door kerken die officieel zijn erkend, dwz rechtspersoonlijkheid bezitten. Dit schiet in het verkeerde keelgat van de RK-Kerk, die daarmee haar onafhankelijkheid kwijtspeelt en onderworpen wordt aan president Mobutu en aan zijn eenheidspartij MPR.
1972 - Het conflict bereikt een hoogtepunt wanneer kardinaal Malula, wegens zijn volgehouden kritiek op het regiem, uit zijn residentie wordt gehaald en het land moet verlaten. Op verzoek van de paus trekt Malula naar Rome. In maart geef de plenaire zitting van de bisschoppen een werkdokument uit "De kerk in dienst van de Zaïresche natie", dat de leer van de 2 machten verdedigt: die van de Staat (de wereldlijke macht) en die van de Kerk (de geestelijke macht). Pas na zware onderhandingen tussen het Vatikaan en Mobutu mag kardinaal Malula op 15 mei uit ballingschap terugkeren, wat effectief gebeurt op 28 juni. Maar de politiek van "authenticité Zaïroise" (waaraan Mobutu en de christelijke kerken een verschillende invulling geven) gaat maar door. Alle religieuze radio- en tv-uitzendingen van de katholieken, protestanten, kimbanguisten en moslims worden verboden. Alle kerkelijke jeugdbewegingen worden ontbonden. In elk RK-seminarie komt er een afdeling van de JMPR, de jeugdorganisatie van de Zaïresche Eenheidspartij MPR. 1974 - Het regiem verbiedt alle onafhankelijke kerkelijke bladen. Het Kerstfeest mag niet meer in het openbaar worden gevierd. Religieuze voorwerpen mogen alleen nog in kerken, missiegebouwen en kloosters te zien zijn.  dit Maria-beeld voor het klooster in Basankusu moest worden verwijderd. De zusters antwoordden dat ze dit werk niet aankonden. Het beeld staat er nog... 1975 - Op 1 januari worden alle confessionele schoolgebouwen gesupprimeerd: de missiescholen worden eigendom van de staat en omgedoopt tot staatsscholen. Ook de klein-seminaries worden overgenomen door de regering en opengesteld door iedereen. Het tot dan toe verplichte godsdienstonderricht wordt in alle lagere en secundaire katholieke scholen afgeschaft en vervangen door een cursus in burgerlijke, politieke training van de traditionele Zaïresche ethische waarden. 1976 - Deze drastische maatregelen veroorzaken zo'n enorme chaos in het land dat het Mobutu-regiem algauw terugkrabbelt. De leiding over de confessionale lagere en middelbare scholen wordt opnieuw in handen gegeven van de kerken. Bijkomende redenen voor deze snelle bocht van 180 graden zijn: de onverwacht hoge kosten om het hele katholieke onderwijssysteem (80% van het totaal, met in totaal 3 miljoen leerlingen en 80.000 leerkrachten!) te runnen, én de wijdverspreide morele teloorgang in de scholen. Buitenlandse bedrijven, die in 1975 waren verkocht aan Zairesche burgers, gaan terug naar de rechtmatige buitenlandse eigenaars. President Mobutu staat ook opnieuw religieuze tv-uitzendingen toe. Later, in 1981, zullen de 3 gefusioneerde universiteiten opnieuw elk hun gang mogen gaan.  de paus komt op bezoek 1980 - Paus Johannes Paulus II brengt van 2 tot 6 mei een officieel bezoek aan Congo, ter gelegenheid van het eeuwfeest van het katholicisme in Zaire. Ook in 1985 (14-16 augustus) zal hij, tijdens een Afrika-trip, het land aandoen. De Kerk-Staat relaties in Zaïre herstellen zich moeizaam, met de onvermijdelijke ups en downs. De RK-Kerk blijft, ondanks het aanslepend conflict, een belangrijke rol spelen in het land en speelt een dominante rol in het onderwijs, in de gezondheidszorg en in het sociaal werk.
1985 - In een snel tempo is het episcopaat in de loop der jaren samengesteld uit Congolezen. Er blijven nog slechts 3 blanke bisschoppen over in Zaire. Inmiddels zijn de rangen van de missionarissen fel uitgedund: nog 2.200 tegenover 6.398 in 1959, op de vooravond van de onafhankelijkheid. Niet weinigen keren dan ook ontgoocheld terug naar het moederland. De redenen zijn genoegzaam bekend:
In de periode na de onafhankelijkheid, vooral vanaf de jaren 80, verdwijnen de missies stilaan als afzonderlijke eenheden en worden omgebouwd tot parochies, als onderdeel van het bisdom. De talrijke grondconcessies, die de missies eeuwigdurend in erfpacht van de staat ontvingen, blijven in handen van de Zairesche katholieke kerk. Ongeveer de helft van de buitenlandse paters, zusters en broeders werkt in parochieverband onder de hoede van de plaatselijke (inheemse) bisschop, de andere helft bestuurt of werkt in scholen, dispensaria, enz. Tot op de dag van vandaag behouden sommigen een sleutelpositie in de secretariaten en financiele diensten van de Kerk en de scholen. Velen zijn naast hun feitelijke taak ontwikkelingshelpers die, ondanks de zeer slechte materiele toestand in het land, het beste van zichzelf blijven geven.  houten Congolees kunstvoorwerp. Tervuren, Museum voor Midden-Afrikaanse kunst De Afrikanisering van het christendom breekt volop door. Het christendom wordt steeds meer aangepast aan de plaatselijke cultuur (= enculturatie) en krijgt een Afrikaans gelaat (= Afrikanisering). Men zoekt naar de traditionele waarden die men een christelijke inhoud kan geven. In dat verband wordt vaak kardinaal Malula geciteerd: "De missionarissen hebben in het verleden Afrika gechristianiseerd. Vandaag zijn de Afrikanen geroepen om het christendom te afrikaniseren". Het was inderdaad Malula die al in 1951 de vereniging "Conscience Africaine" had gesticht, en die op de dag van zijn bisschopswijding (1959) sprak van "een Congolese kerk in een Congolese staat". Hij wordt terecht "de vader van de enculturatie en afrikanisatie" genoemd, wat voor hem betekent: "l'intégration des valeurs culturelles africaines dans le christianisme et la christianisation de toute la vie politique, sociale et économique".  Missa Luba. Afrikaanse liturgische misgezangen Om de kerk te Afrikaniseren én om het priestertekort op te vangen geeft kardinaal Malula vanaf 1975 meer verantwoordelijheid aan de leken in het parochiewerk en in de liturgie (die hun beroep verder blijven uitoefenen, maar daarnaast training ontvangen). Acht parochies van snel groeiende gemeenten in zijn aartsbisdom Kinshasa stelt hij onder de leiding van zogenaamde "bakambi" (= leken-voorgangers), die in de daarop volgende jaren ook in de andere Congolsese bisdommen worden geïnstalleerd. Malula is ook de grote inspirator van de christelijke basisgemeenschappen en van een inlandse mis-ritus. In 1988 krijgt de zogeheten "Messe Zaïroise" zelfs de officiële erkenning van Rome. Tenslotte steunt de kardinaal de inheemse charismatische beweging. Die beweging was al in 1954 door pater Placide Tempels in gang gezet met de zgn "Jamaa-groepen" (Jamaa betekent 'familie' in het Swahili) en telt over het hele land verspreid enkele tienduizenden leden.
1989 - Na het overlijden van kardinaal Malula, krijgt zijn opvolger, kardinaal Frédéric Etsou-Nzabi-Bamungwabi (+ 6 jan. 2007) het verwijt te horen dat hij aan de kant van Mobutu staat, zich op sleeptouw laat nemen door de heersende klasse en te weinig kritisch is voor de politici. in het voorjaar van 1990 roept president Mobutu op tot een nationale dialoog. Alle beperkingen rond kerk en religie worden opgeheven en sindsdien geniet de bevolking relatieve godsdienstvrijheid. 1996 - De laatste missiezusters van O.L.V.-ten Bunderen uit Moorslede keren vanuit hun missiegebied in en rond Basankusu naar België terug. 1997 - Er komt een einde komt aan het Mobutu-tijdperk. Onder nieuwe president Laurent Kabila, en nadien onder zijn zoon Joseph Kabila neemt de overheids-bemoeienis in Kerk-aangelegenheden af. Niettemin blijven alle kerken hameren op respect voor de mensenrechten en op volledige godsdienstvrijheid. Kardinaal Etsou (+2007) stelt zich in het Kabila-tijdperk kritischer op, onder het motto: "Sauvons le Congo".
 kaftafbeelding van Hergé's stripverhaal "Kuifje in Kongo"
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
