het netwerk van Romeinse heerwegen
het gele bolletje wijst de plaats aan van het Gasthuis Ten Bunderen

Na hun overwinning op de Germaanse stam van de Menapiërs, in 56 voor Christus, legden de Romeinse overheersers in onze streken een netwerk van brede heerwegen aan, (lange afstands)banen naar alle delen, hoofdplaatsen en uithoeken van het Rijk. De benaming "heer" of "heir" is een middeleeuwse synoniem voor "leger" en wijst op het oorspronkelijk doel van deze "antieke snelwegen", nl een snelle verplaatsing mogelijk maken van soldaten naar het front of naar een haard van verzet. Ook handelaars, koeriers en reizigers maakten er dankbaar gebruik van. Zelfs tot het einde van de 18de eeuw bleven die vroegere heerbanen de voornaamste verbindingswegen in de Lage Landen.

reconstructietekening van een Romeinse nederzetting langs een heerweg

De Dadizeelse heemkundige Dr. Xavier Monteyne, die zich verdiept in het Romeinse wegennet in onze streken, wijst erop dat ooit doorheen Zuid-West-Vlaanderen de "Via Belgica" liep, de grote Romeinse heerweg Boulogne-Keulen, via Kassel, Wervik, Menen, (langs de Leie) naar Kortrijk en verder horizontaal naar Tongeren. Op die heerweg Boulogne-Keulen was er in Kassel een belangrijke aftakking via Poperinge, Elverdinge, Merkem, Werken, Aartrijke, Torhout, Brugge naar Aardenburg (zie de Romeinse wegenkaart hierboven).

een close-up opname van een bewaard gebleven Romeinse heerweg

Volgens Monteyne dateert "de Oude Heerweg", die in de Middeleeuwen langs het Gasthuis Ten Bunderen liep, vermoedelijk al van tijdens het Romeinse tijdperk , in de eerste eeuwen van onze tijdrekening. Het was toen waarschijnlijk een verbindingsweg ("diverticulum") tussen de twee hierboven genoemde grote Romeinse heerwegen. Die verbindingsweg liep vanuit Menen noordwaarts via Moorslede en Roeselare tot Torhout. En allicht was dit verbindingstraject Menen - Torhout gewoon het laatste stuk van een heerbaan, die vanuit het Romeinse wegenknooppunt Bavai, via Rijsel, Menen, Roeselare en Lichtervelde naar Torhout liep. Er zijn enkele markante archeologische gegevens die dat vermoeden wettigen.

dwarsbalk van de Oude Heerweg, bewaard en gefotografeerd door Linda Malfait
(Moorslede, Heemkundige Kring)
• In de jaren '80 van de vorige eeuw werd een deel (tussen de huisnummers 18 en 55) van de straat Oude Heirweg in Moorslede (wijk Tuimelare) opgebroken voor riolerings- en verbredingswerken. Volgens getuigenissen van de omwonenden Linda Malfait en Dirk Wyffels werden hierbij, om de 50 cm, op een diepte van 15 cm, mooi geschikte houten dwarsliggende balkjes blootgelegd en 's anderendaags alweer bedekt met een nieuwe wegverharding. Deze houten dwarsliggers waren gemiddeld ongeveer 3 meter lang en 10 cm dik, en nog in goede staat bewaard gebleven. Allicht gaat het hier om restanten van de Romeinse heerweg, die langs het Gasthuis ten Bunderen liep.

• Tijdens opgravingen (2006-2007) langs de Kortewaagstraat ten noorden van Menen, waar een
  
  het toekomstig industrieterrein ten noorden van Menen. Op site 1 en 2 hebben
  archeologen de resten van een nederzetting én van een weg uit de Romeinse tijd gevonden

  bedrijventerrein komt, zijn de sporen aangesneden van een belangrijke Romeinse nederzetting. Behalve een voorraadkamer met een indrukwekkend aantal bewaarkruiken zijn daar ook resten blootgelegd van een Romeinse weg. Niet een hoofdweg, maar een weg van secundair belang (in het Latijn een 'diverticulum'). Omdat het tracé in Noord-Zuidelijke loopt - parallel met de Bruggestraat, die uitmondt in de Meensesteenweg richting Roeselare - kan het hier gaan om een stuk van de verbindingsbaan tussen twee grote Romeinse heerbanen. Allicht kunnen de werken in Menen, uitgevoerd door de Afdeling Monumenten en Landschappen (AML) van het Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed (VIOE), hierover in een later stadium uitsluitsel geven.

  
  reconstructietekening van een heerweg en zijn omgeving (villa, oppidum, castrum, enz)

• In de buurt van de Gasthuishoeve op de Tuimelare in Moorslede zijn de funderingen gelocaliseerd van een rechthoekige vroeg-middeleeuwse, misschien zelfs Gallo-Romeinse bewoningskern. Misschien is het woord "Tuimela[e]re" wel afgeleid van het Latijnse woord "tumulus" (= grafheuvel)... Voorzitter Jozef Goderis van de Vereniging voor Oudheidkundig Bodemonderzoek in West-Vlaanderen (VoBoW), heeft er silexen, allerlei andere neolithische artefacten én zelfs Romeinse dakpannen gevonden. Om te komen tot een exacte datering van de stenen fundamenten zijn opgravingswerken nodig. Maar voorlopig laten deze op zich wachten: de eigenaar van de betreffende stuk grond verzet zich tegen elk "ongewenst" bezoek én het gaat hier om een "niet-bedreigde" archeologische site, die bijgevolg geen prioritaire behandeling moet krijgen.

• Diverse straatnamen tussen Menen en Roeselare verwijzen nog naar hun mogelijke Romeinse
  
  dwarsdoorsnede van een Romeinse weg

  oorsprong, bijv. "Oude Heirweg" (Moorslede en Rumbeke), "Heerweg" (Ledegem) en "Millesteenstraat" (Dadizele). In de nabijheid van die Millesteenstraat zijn overigens Romeinse munten gevonden.

• Bij het leggen van de kasseiweg Brugge - Menen (de huidige Meensesteenweg) in 1895 zijn verscheidene gedeelten van de Oude Heerweg blootgelegd. Tot op een diepte van 15cm zijn ze bedekt met dwarsliggende eiken balken. Het hout is zo hard dat men er niet kan in kappen met een bijl. Men treft er ook honderden hoefijzers van ruiterpaarden aan.
  
  De in 1933 verdwenen "tumulus" nabij Roeselare

• Tot in 1933 is er in Roeselare, nabij de Oude Heerweg, een beboste bodemverhevenheid, de zogeheten "Tumulus" (Latijns woord voor grafheuvel). Zo'n tumulus, die een beetje lijkt op een hunebed of dolmen, was in de Romeinse tijd normaal een aarden heuvel - naast een heerweg!! - waarbinnen een hooggeplaatste bewoner van een naburige villa werd begraven. Maar binnenin zijn geen sporen (meer) aangetroffen van een Romeinse graftombe. Volgens oudheidkundigen is er geen enkel vaststaand bewijs dat het hier gaat om een Romeinse tumulus, maar wél om een opperhofstructuur van het fonciergoed van de vlakbij gelegen verdwenen Middeleeuwse Heerlijkheid "'t Hof van Iseghem". Wél zijn ten oosten van de stad, in het huidig havengebied, sporen van een artisanale nederzetting uit de Romeinse tijd aangetroffen.
  

  Bij de Roeselaarse "tumulus" zijn in de 19de eeuw Romeinse muntstukken gevonden. Daarom is het niet uitgesloten dat er ook in de omgeving van Roeselare een Romeinse haltpost is geweest, misschien zelfs een "Villa rustica", dat is een soort van centrale herenboerderij, waarrond het onderkomen voor militairen en personeel, de stallen voor het vee, de voorraadschuren, akkers (landbouw), weiden (veeteelt) en bossen (houthakken) liggen. Maar van zo'n "villa", die even uitgestrekt kon zijn als een hedendaags dorp, zijn tot dusver echter geen sporen gevonden.