A
lder eerst om dat ghileden te zamen vergadert zijt So moet ghileden wezen eendrachtich Te gadere wonende in een huus ende hebben al eene ziele ende een herte dat es een wille ende een begherte in gode Ende gheen van huleden moet hebben noch zegghen dat ze eenich proper goet heift. Maer al huleder dinghen moetenwezen ghemeene Ende die upperste van den huus moet elke van huleden gheven ende distribueren leiftocht ende te cleedene - niet elken even ghelijc noch even vele want ghij en hebbes niet al even groote noot noch ghij en zijt niet van even grooter weerde Maer men zal elken gheven ende distribueren dat haer van node es naer den vermueghene vanden huse. Want wij lesen int werc van den apostelen dat al huerleder dinghen waren onder hemleden ghemeene ende men gaf ende distribueirde elken dat hem van noode was
Van aerme zusters die de weerelt laten
So wie eenich goet hadden in de weerelt als zij comen in cloostere dat moeten zij ghewillighe-
bi wien zij niet comen en dorsten als zij buten waren. noch ooc huerleder bliscap maken in ydel gl'e (gl'e=glorie). maer zij moeten therte te gode waert keeren ende hem dancken ende loven. te dien hende dat die cloosters goet en oorborelic zijn den rijcken ende oorborelic den aermen. maer dat die rijcken henleden niet vermeerderen en die aermen hemleden verheffen.
Van hoverdicheit te scuwene
Ende ooc noch de ghone die goet hadden in de weerelt en moet niet vernoeyen (vernoeyen=vermoeien) noch vervelen vanden aermen zusteren die ten heleghen gheselscape comen zijn uuter aermoede vander weerelt. maer zij moete henleden verblide vander aermer zusteren gheselscape dan vander hoocheyt of vand'
Van paeyse ende eendrachticheit te houdene Ghy zult leven alte zamen eendrachtelic ende paiselic ende eert gode in al wiens te[m]ple en wonste ghileden zijt ghemaect Ende weist eenparich vast ende neerstich in bedinghe in tiden ende in hueren die daer toe ghestelt zijn In die bede ca-
mere en zal niement iet anders doen dan tghuent daer toe dat se ghemaect es ende daer of dat ze name heift ontfaen. te dien hende dat men gheen belet endoe de ghone die buten ghetiden bedinghe doen willen in de bede camere Als ghileden gode bidt met psalmen hymen en ander bedinghe zo moet ghy wenden ende keeren int herte tghuent dat ghi spreict metter mont. ende en wilt niet zij[n]ghen zonder alleene tghuent dat ghescreven es om dat ment zijnghen zoude en tghuent dat daer toe niet es ghescreven dat en zal men niet zijnghen noch lesen.
Van abstinencie ende lesen ter tafele
Dwijnc huleder vleesch met vastene ende met abstinencie van spise en van dranke. also zeere als huwe
Van te lidene metten weeken
Die weec cranc of teedere zijn hute eester costume (=ten gevolge van hun eerste gewoonten) al eist (eist=is het) dat mense zochtere en anders tracteirt
(= behandelt) dan die andere het ende
moet die andre niet vervelen noch onrecht dijncken die sterkere ende vromere zijn noch en moeten niet peinsen dat dese weeke zijn weildich of gheluckich om dat zij hebben ende nemen tghuent dat die andre niet en hebben. Maer zij behooren het te verblidene dat zij meer v'mueghen (=vermogen) dan die weeke En waert zo dan men de ghone die uter weilde vand' weerelt int cloost' (= klooster) comen zijn eenich voetsele cleederen of dexele (= dekking) gave meer dan de anderen die in stercheit ende in hartheit ghewone zijn daer omme en moeten zij niet murmureren maer peinsen hoe vele dat de ghone die rijcke ende weildich waren in de weerelt ghedaelt zijn van hueren state ende henleden v'nedert (= vernederd) hebben int cloostere al moghen zij hem niet wel gestrecke toter vruchtbaer (= wat sterkere gezondheid genoegzaam is zal niet toereikend zijn voor een week gestel)
Van zieken recreacie te doene
Ghelijcker wijs dat de ghone die ziec zijn moeten abstineren ende min nemen dan die ghesonde te dien hende dat zij in hare ziecheit niet zouden wezen b'last (= belast) also moeten zij naer die ziecheit als zij an die bate zijn (=aan de beterhand zijn) moeten zoetelicke wezen ghetracteirt (= behandeld) omdat zij te bet henleden zouden mueghen v'maken (= vermaken)
ende te eer ghenesen al waren zij ooc van aermoede uuter weerelt in cloosters comen al of hemleden gave huerleder versche ziecheit tghuent dat den teederen ende weildeghen gheift haer eerste costume ende ghewoonte Maer als zij vercreghen ende v'couvereirt (= hervonden) hebben huere ghesonde ende huere cracht zo moeten zij weder keeren t' (= tot) bester costuume ende gewoonte vanden ghemeenen twelke ten dienaers gods zo vele te meer betaemt dat zij minst ghebrecs hebben te doen hende dat zoetheit vand' (= van der) spise niet daer of houde ghequelt ende ghezont de ghone die aldus ghetracteirt hebben ghe zijn ziec. Maer die ald' (= altijd) weec ende teedere zijn zij moeten peinsen dat dese rijcste zijn die in ghesparicheden ende in stracheden van levene te houdene ende te v'draghe- (= verdragen)
Van zuuverheden te wachtene
Huleder abijt en moet niet wesen uutwendich noch te noterene dat es merkelic noch ghi en moet niet begheeren yement (= iemand) te ghelievene ter cause van huwen cleederen maer of cause van uwe duechden ende van uwe goede zeden Als ghileden ute gaen wilt zo moet ghi te gadere gane ende als ghi comt daer ghi wesen wilt zo moet ghi te gadere bliven in uwen ganc in uwen staet in uwe manieren noch in al uwe porringhe (= aansporing) of roeringhe zo en moet niet wezen dat yemens zien of antscauwen v'belghen (= verbolgen, beroerd, ten kwade ophitsen) mach maer dat uwe staet ende uwe helicheit betamelic es En waert
zo dat ghileden uwen ooghen wierpt up eeneghe mannen te ziene ghi ne moetse up gheenen man vesten want als ghi hute gaet ende es huleden niet v'boden (= verboden) mans te ziene maer henleden te begheerene of van henleden willen begheert te zijne dats groote zonde want niet alleene met eender zwighende begheerte maer ooc metten anscauwene ende metten ghewerken zo verwarent (= gewaarworden) die begheerte vanden vleesche noch en zecht niet dat ghi hebt een zuver herte of een scamel ghedachte eist dat ghi hebt een onrein ghezichte of een ontscamel oghe want t'onscamel ende t'onrein oghe es wroughinghe ende bode vander onscamele en onreinder herte ende als twee onscamel herte theen (= het een) den an-
alle dijnc van boven anziet ende voor wije niet verholen bliven mach zal ze daeromme wanen dat god niet en ziet om dat hijse (= hij ze) niet haestelicke puniert dewelke te pacientere (= verduldigen) dat es te vroedere (= met meer wijsheid) dat hi es desen dan zo zal elke goede zustere vreesen te verbelghene zo dat zij niet begheere eenighen man qualicke te ghelievene ende moet peinsen dat god alle dinge ziet te dien hende dat ze niet begheert eeneghen man van hen zondelic of qualic ghezien te zijne Die vreese gods es in dese cause ghepresen ende ghecommandeirt daert ghescrevenen staet dat de ghone die tooghe (= het oog) aldus vest es abhominabele en onbequamelic gode den heere. ende hier omme als ghileden te gadere zijt in die kerke of in eeneghen ande-
mach verwonnen ende ondervonden wezen ende met scerper correctie ghetrect ende ghedwonghen Ende ghi en moet niet ingieren (= schuldig voelen) dat ghileden quaet of wreet zijt om dat ghi de besculdeghe aldyt voort roupt ondect ende corrigiert want ghi zout tenmere dan quetselic (= schuldig) zijn liet ghi uwe zusteren bederven ende v'loren gaen die ghi met begripene ende correctien zout mueghen ghenesen ende behouden want hadde uwe zustere eeneghe zorghelicke wonden in huer lichame ende zij dit decken ende wechsteken wilde van vreesen dat mense up sniden zoude of met bittere medecine vermaken zoude dit niet grooter wreetheit zijn dat ghi dat verzwighen ende conpasselic dat ghijt (= dat gij het) te kennene gaeft ende ondectet vele meer dan moet ghile-
doen naer den goetdinckene vanden meestere of vanden ghone wien de correctie en dispensacie toebehoort. en waert dat ze dese correctie ende beteringhe te doene weder zeide (= weigerde) al gijnc ze niet wech men zal se uut uwe gheselscepe steken ende dit maer conpasselic dat ze met haer vortheid ende pestilencie corruptie die andre niet bederve Ende al tghuent dat ic hebbe gheseit vanden ooghen niet te vestene moet ooc in allen anderen zonderlinghe dijnghen te onderzoukene te verbiedene te toghene te prouvene te corregierrene ende te weckene neerstelic ende getrauwelic ghewacht ende onderhouden zijn met minnen vanden meinschen ende hatie van
Dat men gheen dijnc hemelic van yemend noch ontfanghen moet
So wie van huleden voort ghetorden (= getreden) zal hebben in groot quaetheit dat ze van iemend eeneghe brieven of in weelkins (= juweeltjes?) of eeneghe andre ghiften hemelic ontfaet eift (= heimelijk ontvangen heeft) dat zoet (=zij het) niet en loochent maer al willens kent (= bekent) men zal se sparen en bidden voor haer maer eist (= is het) dat zoet (= ze het) loochent ende daer mede daer naer bevonden of bij oorconde verwonnen zij zo moet ze daer of groote ende zware correctie ontfaen en beteringhe doen naer de wille ende goetdijnckene vander meestresse.
Dat men de cleederen al in een stede beware
Ghi moet huwe cleederen legghen in eene ghemeene stede onder die bewarenesse van eend'zustere of van twee
of also vele als daer toe behouft om die te scuddene te zuverene ende te wachtene vande motte ende ghelijcker wijs dat ghi alle ghevoet zijt uut eenen kellenare (= kelder) dat es met ghelijcken voetsele zo moet ghi wesen ghecleet uut eene vestairie dat is met ghelijcken cleederen.
Dat gheen strijt noch ghescilen zij om die cleederen
Eist dat wezen mach zo en elker niet behooren te zegghene of te onderscheedene wat cleederen dat men haer voort brijnct of gheve alst die tijt heescht (= als de tijd het vereist) of elker zustere weder nemen ende hebben zal die cleederen die ze of leide (= aflegde) of ander cleederen die eeneghe andere zusteren of leiden als men nochtans niement ontsecht tghuent dat ze van noode es ende waert dat hier ute
bewarene in zulker wijs dat gheene zustere moet weirken of het maken om haer maer al uwe ghewerken moeten wezen in een dat es ter ghemeene oorbore (= gebruik, nut) met meerder neerstichede rasschede (= snelheid) en verniewheden (= vernieuwingen, herstellingen) dan elke zustere wrochte om haer zelven of maecte haer propre (= eigen) dijnc want al zoot (= al zo het) ghescreven es caritate en zouct haer proper dijnc niet twelke es aldus te verstane dat caritate stelt die ghemeene dijnghen voor de propre ende niet de propre voor de gemeene. Et daer omme zo moet ghi weten in alzo vele als ghi die ghemeene dijnghen meer zouct dan die propre in al zo vele meer profiteirt ghileden in caritaten die alle dijnghen die ons van nooden zijn in dit lidende leven altoos boven schinen en boven bli-
Dat die zusteren niet hemelic ontfanghen moeten dat men hemleden gheven zal
Hier ute zo volcht dat waert alzo dat eeneghe lieden huerleder kinderen (= hun dochters in het klooster) of eeneghe anderen vanden cloostere of vanden huus ter cause van zibben (van het Duitse Sippe= familie, familieleden, of kan ook vrienden aanduiden) of eeneghe anderen condicie gaven eeneghe cleederen of iet anders dat henleden van noode ware dat en moeten zij niet hemelic noch bedectelic ontfanghen maer het moet wezen in de macht vander meestresse dats te verkeerene ter ghemeender oorbore (= te gebruiken ten dienste van de gemeenschap) en ooc te ghevene diet meest van nooden heeft.
Hoe men die cleederen wasschen zal
Ghileden moet wasschen of doen wasschen vanden vulders uwe clee-
deren niet als ghi wilt noch niet naer uwen apetite maer naer den goedijnckene vander meestresse dat die curieuse begherte van zuveren den cleederen gheene vulheit trecken of vergaderen van binnen in die ziele.
Hoe men die zieke zusteren zal consenteren te badene alst oorborelic es ende te ontsegghene alst deeren of quetsen mochte
Als ten lichame van eenegher zieker zustere van nooden wert men zal haer niet ontzegghen te badene maer men moet haer consenteren zonder murmuracie bi den rade vanden medicijn (= volgens het advies van de dokter) in zulker wijs ooc al wilde ze niet baden nochtan ten bevele vander meestresse zo moet ze doen tghuent
noch te gheenen anderen plecken het en zij noot ende danne zij en zullen zij niet min tegadere ute gaen dan twee of drie ende de ghone die noot heift van ute te gane ende mach niet met haer nemen die ze wille maer ze moet gaen metter zustere daer mede dat de meestresse zal bevelen te gane.
Die meestresse vanden huus moet iemand bevelen tlast vanden zieken te hebbene
Die zorghe en tlast van den zieken alzo wel vanden ghonen die naer die ziecheit noch te lavene (= koesteren) zijn als vanden ghonen die noch in crancheden en in ziecheden of curtsen pinen ende laboreren moet men iemand bevelen de welke mach heesschen van den kelnare (= kelder waar de spijzen worden bewaard) of vander bottelrie (= waar de drank wordt bewaard) - tghuent dat de zieken van node es.
Dat gheen ghescil noch nijt en zij ond' (=onder) die zusteren
De zusteren en moeten niet striden noch ghescil onderlinghe hebben ende waert dat eenich of ghescil rese dat moet men haestelic of legghen (= bijleggen) dat die gramscepe niet en wasse ende
verharde in nijde of in hatie ende maken een balke van eenen stroeye (= strohalm) ende die ziele manslachtich want men leist dat die ghone die zijnen broeder of zijn zustere haet dat hij manslachtich es ende zo wie met upspraken (= lasteren) vlouken of scoffiereghe (= onbetamelijke) dijnghen an te zegghene eeneghe zusteren of ander personen ghequets of verbolghen heift moet daer of haestelicke satisfactie ende ghenouchdoen ende de ghone die ghequets of v'bolghen es moet zonder ghescil ende zonder wedersporicheit v'gheven (=zonder weerwraak vergeven) dat haer mesdaen es ende hebben zij de anderen mesdaen of verbolghen zo moeten zij elc anderen verghevenesse bidden ende vergheven dat haer mesdaen es om uwe bede die zo vele te betere ende te ganser zijn te dickenre (= vaker) dat ze ghedaen zijn want vele betere
dat es die upperste den anderen die ond'sten (= de onderste, de onderdaan) zijn gheen verghevenesse bidden en moet (= de overste moet aan de onderdaan geen vergiffenis vragen)
Als noodt es van enen met disciplinen in quaden stonden te begripene huleden die anderen hebt te regierene dwijnc hu te zegghene harde worden ende belieft ghi wel dat ghi huleden ontgaen hadt buten redenen ende boven maten nochtanne (= nochtans) en wort ghileden niet ghehouden ghenaden noch verghevenesse te heesschene den ghonen die huleden onderdanich moeten wezen dat als men te vele wacht odmoedicheit voor de ghonen die moeten wezen onderdanich ende subiect (= onderdaan) de macht en auctoriteit van regierene niet zij v'smaet (= versmaad) noch te broken (= broos, licht breekbaar). Maer ghi zult bidden ghenaden en v'ghevenesse gode den heere boven
Hoe men de meestresse obedieren (= gehoorzamen) zal
Men moet obedieren de meestresse ghelijc den vadere ende noch meer den priestere die de zorghe ende tlast draecht van huleder ziele.
Dat die meestresse moet over gheven den meester vanden huus die mesdaet vanden zusteren
Omdat al dese pointen zouden mueghen wezen wel ghehouden ende up datter iet qualic ghehouden ware dat men datte niet
lichtelic noch roukelozelic zonder beterijnghe zoude laten liden zo zald'meestresse toe behooren de mesdaet vanden zusteren daer over dat ze gheene macht heift over te bringhene (= waarover ze geen jurisdictie heeft, dus macht om te vergeven) den meester vanden huus of den ghone die auctoriteit ende macht heift bi rechte die te corregierene (= verbeteren).
Dat die ghone die boven huleden es en moet niet wanen dat hi daer omme zalich ende gheluckich es
Dat die ghone die boven huleden es tzij meester of meestresse moeten anderen gheven goet exemple ende zi en moeten ooc niet wanen dat zij zijn zalich of gheluckich om dat zij macht ende dominacie (= meesterschap) heift over huleden Maer om dat die meestresse huleden met caritaten dienende es zo moet ze in eeren voor
hi boven huleden es in meerder vresen dat hi staet.
Dat dit bouxkin een'de weke huleden ghelezen zij
Om dat ghi huleden zout mueghen anzien in dit boucxkin ghelijc in eenen speghele ende dat men niet bij rouckeloosheden zoude vergheten zo moet men huleden dit boucxkin lezen eens de weke ende daer ghi vint dat ghileden al dese voorscreven dijnghen wel ghedaen ende wel onderhouden hebt danct gode den ghevere van allen goede Ende zo wie die ziet ende bevint dat haer iet van dezen ghebreict (= ontbreekt) ze moet rauwe hebben van dat leden es ende voorsienich wezen ieghen dat toe te commene en biddende altoos dat hare scult ende mesdaet mach wezen vergheven ende dat ze niet
D. MUELENARE
(de vertaler van het Latijn naar het Middelnederlands)