De evangelist Mattheus, die als enige het verhaal brengt over de
Wijzen uit het Oosten. Vroeg-karolingische miniatuur, 840.
Evangeliarium van Obbo (Epernay, Bibliothèque municipale).

In de evangelieën is er helemaal geen sprake van Drie Koningen. Drie van de 4 evangelisten maken zelfs geen gewag van hun bezoek. Enkel Mattheus 2, 1-18 (geschreven door een leerling van een apostel rond 80 na Christus, vermoedelijk in Syrië) heeft het vaag over "wijzen (van het Grieks 'Magoi'.

Vuurtoren en astronomische uitkijkpost op de top van de berg bij Esfahan. Volgens de
legende zagen de 3 Wijzen de ster aan de hemel, die hen naar Bethlehem zou leiden

Perziche Magiër

Babylonische astronomische kalender

Waren het gewoon ordinaire sterrenwichelaars, tovenaars of droomuitleggers of waren het echte wetenschapslui, priester-astronomen uit bijv. ergens in het tweestromenland Mesopotamië van de Eufraat en de Tigris, Perzie? Babylon?) uit het oosten", die een ster volgden tot de geboorteplaats van Jezus in Bethlehem, waar ze de "pasgeboren koning der Joden" goud, wierook en mirre schonken. Welk verschijnsel aan het firmament ze eigenlijk hadden gezien (een ster? een conjucntie van planeten, een supernova, ), van welke landen ze kwamen, wat hen echt bezielde, hoe ze heetten, met hoeveel ze waren, hoe oud ze waren, hoe rijk ze waren en hoe ze verder leefden na hun terugkeer, vermeldt Mattheus niet. En er zijn geen getuigenissen van tijdgenoten bewaard gebleven.

Oudst bekende voorstelling van de Aanbidding der Wijzen. 2de eeuw.
Rome, Catacomben van Priscilla.

De droom van de Wijzen. Miniatuur uit psalterium, 13de eeuw. Freiburg, Univ.-Bibliothek.

De aanbidding der Koningen. Jan Mostaert, 1550. Amsterdam, Rijksmuseum.

Driekoningen. Bonanno Pisano, 1187. Paneel op de bronzen San Ranieri-poort van de kathedraal van Pisa.

Pas later, aan de hand van de 3 geschenken, ging de kerkhistoricus Origenes (185-254) er van uit dat ze met drie waren. Pas omstreeks het jaar 500 krijgt het drietal in bepaalde schriftelijke bronnen (apocriefe geschriften) ook een naam: Melchior, Balthasar en Caspar. De kerkleraar Tertullianus schrijft in het begin van de 3de eeuw dat het koningen waren. Ze werden door Cesarius von Arles (469-542) koningen genoemd vanuit een interpretatie van bepaalde Oud-Testamentische profetieën, zoals Psalmen 72, 10-11 ("De koningen van Tarsis en de eilanden zullen geschenken brengen, de koningen van Scheba en Seba zullen zich voor Hem nederbuigen; alle heidenen zullen hem dienen." en Isaiah 60, 1-6 ("De heidenen zullen tot Uw Licht gaan, en koningen tot de glans, die u is opgegaan").

De 3 Wijzen. Byzantijnse mozaïek, 6de eeuw. Ravenna, San Apollinare Nuovo.

In de 8ste eeuw krijgen de drie 'koningen' ook een naam: Melchior, Balthasar en Caspar. Bij de Engelse benediktijnermonnik Beda Venerabilis, rond 700, verrtegenwoordigden ze de 3 leeftijden en tegelijk de 3 streken uit de toen bekende wereld: de oudste, die goud offert, is Melchior komt uit Europa, Balthasar is de volwassene uit Azië, die mirre schenkt en de jongste is de zwarte Kaspar uit Afrika, die wierook aanbiedt. Zo worden ook in de Middeleeuwse kunst iconografisch uitgebeeld.

de legenden rond de Drie Koningen

De Drie Wijzen onderweg. Chartres, kathedraal, glasraam, begin 13de eeuw.

Het geheimzinnige bezoek van de Wijzen uit het Oosten aan het Jezus-kind in Bethlehem, zoals vermeld in het evangelie van Mattheus, heeft de eeuwen door de verbeelding geprikkeld en aanleiding gegeven tot de vorming en verspreiding van allerlei legenden. De lotgevallen van de Driekoningen na hun terugkeer uit Bethlehem vindt men terug in "Historia Trium Regum", geschreven tussen 1364 en 1375 door de Duitse monnik Johannes von Hildesheim, prior van het Karmelietenklooster in Marienau, in opdracht van Florentinus (Florentius?) van Wevelinghoven, bisschop van Münster (voorheen Domheer van Keulen). Dit boek behoorde tot de meest populaire en geliefde van de middeleeuwse legenden en kende, met de uitvinding van de boekdrukkunst, vanaf de 2de helft van de 15de eeuw een massale verspreiding in héél westelijk Europa. Van het Latijnse origineel handschrift verschenen vertalingen in het Duits, Frans, Engels, Deens en ook in het Nederlands: "Die Historie van den heilighen driën Coninghen", waarvan 5 exemplaren zijn bewaard gebleven (o.m. in Brussel).

Reis der Drie Wijzen. Giovanni Sassetta, 1435. New York, Metropolitan Museum.

Johannes von Hildesheim haalde zijn materiaal uit verhalen van kruisvaarders, zeevaarders, handelslui en reizigers. Hij puttte breedvoerig uit de vele legenden en apokriefe verhalen, die in het Westen de ronde deden over de onbekende, ontoegangelijke, geheimzinnige en fabelachtige kontinenten Azïe en Afrika, die door de Islam van het christelijke Westen waren afgesneden. Het verhaal begint met de voorspelling, tijdens de tocht door de woestijn, van de heidense profeet Bileam, priester van Madian: "een ster zal omhoog rijzen uit Jacob, een scepter zal uit Israel opkomen die alle volkeren zal beheersen" (Numeri 24, 14): er zou een verlosser opstaan, Jezus van Nazareth, in wie deze en andere voorspellingen uit het Oude testament tot vervulling komen.

De Wijzen zien de wonderbaarlijke ster. Ingekleurde houtsnede,
1480 uit "Historia Trium Regum" (J. von Hildesheim)

Ergens in het Oosten lag een zeer hoge berg Vaus, met op de top een uitkijkpost voor de beste astronomen van het land. Deze kregen de opdracht om uit te zien naar ongewone verschijnselen aan het firmament. Bij de geboorte van Jezus in Bethlehem verscheen de door Bileam aangekondigde ster boven de berg Vaus, die zo schitterde, "alsof het de zon was", ook overdag. In de ster tekende zich de figuur af van een kindje met een kruis in de handjes. En uit de ster zei een stem: "Vandaag is de koning der joden geboren, die door de heidenen verwacht werd. Hij zal over hen regeren. Gaat hem zoeken en aanbidt hem". De sterrekundigen brachten snel hun koningen op de hoogte van dit merkwaardig verschijnsel. Zo vernamen ook de koningen van de "drie Indiën", dat de langverwachte Verlosser geboren was. De 3 koninkrijken waren voor het merendeel eilanden, volgens Johannes von Hildesheim. Het eerste was Nubië van koning Melchior, die ook regeerde over Arabië; het tweede was Godolië, waar Balthasar regeerde, die tevens koning van Saba was; het derde koninkrijk werd gevormd door Tharsis et het eiland Egrisola, waar Caspar ("een Moer ende swart") aan het bewind was.

Epiphanie. Altaar-antependium van Mosoll, 1200. Barcelona, Mus. Catalaanse Kunst.

Zonder van elkaar iets af te weten gingen Melchior, Balthasar en Caspar onmiddelijk afzonderlijk, en elk met een groot gevolg, op weg naar Bethlehem, geleid door de wonderbaarlijke ster. Na 12 dagen troffen ze mekaar bij de Calvarieberg vlakbij Jeruzalem. Nadat ze bij koning Herodes navraag hadden gedaan over de "nieuwgeboren koning der Joden" trokken de 3 koningen naar Bethlehem, waar de ster bleef stilstaan boven de geboorte-grot.

De Wijzen zien de wonderbaarlijke ster. Ingekleurde houtsnede, 1480,
uit "Historia Trium Regum" (J. von Hildesheim)

Melchior gaf het kindje Jezus een gouden appel (de rijksappel die Alexander de Grote eertijds achterliet in Indië, gemaakt van goud uit alle landen die hem schatplichtig waren, en die hij altijd in zijn hand droeg als teken van zijn macht!) en 30 zilveren muntstukken (dezelfde die Judas had gekregen van de Joodse hogepriesters om Jezus te verraden). Balthasar offerde wierook en Caspar bood mirre aan, dat zijn land in overvloed voortbracht.

Aanbidding der Wijzen. Kapiteel, 12de eeuw. Autun, Musée Rolin.

Tussen haakjes: in het St.-Paulusklooster op de Athosberg bevindt zich een gouden kist die, volgens de overlevering, de giften van de 3 koningen bevat. Volgens de overlevering zou de H. Maagd deze giften hebben bewaard tot haar dood in Efese. In de 4de eeuw kwamen ze in handen van de Byzantijnse keizer Arcadius en werden veilig bewaard tot in 1203. Toen werden de gaven verkocht om losgeld bijeen te krijgen voor de westerse kruisvaarders die de stad omsingelden. Later belandden de giften opnieuw in de rijke collectie relieken in het keizerlijk paleis van Constantinopel, tot de stad in handen viel van de Ottomaanse sultan Mehmet in 1453. Mara, de christelijk gebleven moeder van veroveraar Mehmet, kon van haar zoon verkrijgen dat de gaven van de Wijzen werden geschonken aan het Athos-klooster.

Een engel waarschuwt de slapende Wijzen. Kapiteel, 12de eeuw. Autun, kathedraal St.-Lazare.

Na in hun slaap te zijn gewaarschuwd voor koning Herodes, keerden de Drie Koningen uit het Morgenland samen langs een andere weg terug, zonder de begeleiding van een ster. Bovenop de berg Vaust lieten ze een prachtige kapel bouwen ter ere van de koning der Joden, die algauw veel vrome pelgrims aantrok uit alle landen. Vervolgens gingen de drie uit elkaar en keerden elk naar hun koninkrijk terug. Daar lieten ze onderweg in alle heidense tempels een ster aanbrengen met een kind met kruis erin.

de moord op de apostel Thomas in Indië. Hartmann Schedel, 1493, Weltchronik.

St. Thomas, die na Jezus' hemelvaart ging evangeliseren in het uitgestrekte Indië, . trof overal het symbool aan, zuiverde alle tempels van hun afgodsbeelden en wijdde ze voor de eredienst van de verlosser. Toen ze van St. Thomas hoorden trokken de intussen hoogbejaarde koningen hem opgetogen tegemoet. Ze lieten zich onderrichten over het verdere leven en de dood van het kind, dat ze in Bethlehem bezochten, en lieten zich vervolgens met heel hun hofhouding dopen. Ze trokken met St. Thomas naar de berg Vaus en de apostel wijdde, op hun verzoek, de kapel in. De toeloop werd daarop nog veel groter. De drie koningen lieten aan de voet van de berg een bedevaartplaats bouwen, die ze Seuwa (synoniem voor Saban Saveh of Savah) noemden, "die beste ende die rijcste stat van alle dien lande van Yndia ende van orienten". Ze verbleven er de 2 laatste jaren van hun leven.

De aanbidding der Koningen. Leonardo da Vinci, 1481. (Firenze, Uffizi)

St.-Thomas wijdde de Drie Koningen tot aartsbisschop en vertrok toen naar een ander noordelijker gelegen streek van Indië, waar hij later vermoord zal worden. Op hun beurt begonnen ze toen bisschoppen te wijden en priesters aan te stellen. Zij reisden van de ene stad naar de andere om het Evangelie te verbeiden, de heidense afgodentempels toe te wijden aan God en de maagd Maria en om overal kerken te stichten, die ze toewijdden aan Jezus en aan zijn moeder de H. Maagd Maria, bouwden overal heiligdommen. Toen ze hun levenseinde voelden naderen riepen de 3 hoogbejaarde koningen alle geestelijke en wereldlijke heersers bijeen in Seuwa, voor een dubbele verkiezing. Ze plaatsten een geestelijke leidsman aan het hoofd van hun kerk, voortaan steeds "Thomas, patriarch van Indie" genoemd. Omdat ze ongehuwd waren en geen nakomelingen hadden droegen ze de wereldlijke macht over aan een prins, die in het vervolg de titel zou voeren van "Priester Johannes". In zijn vlag voerde hij een een zegenende Hand Gods binnen een kring van sterren.

Laat-middeleeuwse kaart met het rijk van de mysterieuze priester-patriarch Johannes,
dat zich uitstrekt over onder meer Ethiopië.

Deze Priester Johannes is mysterieuze figuur wiens wonderbaarlijke koninkrijk, volgens de middeleeuwe legenden, zich uitstrekt over de "drie Indiën" (voor Europeanen was Indië in die tijd een vaag begrip) ofwel - volgens de ontdekkingsreiziger Marco Polo - in Centraal-Azië, in het Noord-Oosten van het huidige China, het Mongoolse Rijk, ofwel ergens ten oosten van Armenië en Perzië, ofwel (vanaf de 14de eeuw) geïdentificeerd met het christelijke rijk van Lalibela in Ethiopië. Toen 17de eeuwse geleerden aantoonden dat er in Ethiopië zelf geen connectie bestond tussen priester Johannes en de Ethiopische keizers verdween de mythische priester-koning Johannes voorgoed van de kaarten. Desondanks had de legende eeuwenlang de wereldgeschiedenis beïnvloed, door Europese ontdekkingsreizigers, missionarissen, wetenschappers en avonturiers te stimuleren.

De 3 Wijzen, opgebaard na hun dood in de kerk van Seuwa. Houtsnede, 1480
uit "Die Legende von den Heiligen Drei Königen" (J. von Hildesheim)

Volgens de legende stierven de 3 Koningen in het jaar 54, kort na elkaar, met slechts enkele dagen tussentijd, na nog eens samen Kertmis, de geboorte van Jezus te hebben herdacht! Hun lichamen werden gebalsemd en vorstelijk begraven in één graf in de kerk van Seuwa. Toen men het lijk van Gaspar, de jongste koning, wilde bijzetten gingen de lichamen van Melchior en Batlthazar wat uit elkaar liggen om zo plaats te maken voor de derde.

DrieKoningen. Fragment, bronzen poort, 1015. Hildesheim, Dom

© Willem Wylin - Copyright 2007- . Alle rechten voorbehouden. Contact: E-mail